डोटी, १६ माघ
जिल्लामा नयाँ प्रविधि र उपकरण भित्रिएसँगै यहाँका आरनकर्मी व्यवसायीको पेशा नै सङ्कटमा पर्न थालेको छ । उनीहरुले आफूले गर्दै आएको पेशाबाट खासै आम्दानी गर्न नसकेपछि अधिकांश आरन व्यवसायी पलायन हुने अवस्थामा पुगेका हुन् ।
जिल्लाका ग्रामीण भेगमा पनि नयाँ खालका प्रविधिबाट बनेका सामान सजिलै र सस्तो दरमा पाउन थालेपछि आरनको महत्व घट्दै गएको दीपायलका आरन व्यवसायी बलराम वडले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “बजारमा भनेको बेलामा र सस्तोदरमा घरेलु औजार पाउँदैछन्, हाम्रो व्यवसाय धरासायी हुँदैछ ।”
कृषि पेशा गर्नेका लागि हसिया, कुटो, कोदालो, बन्चरो र अन्य विभिन्न कामका लागि आवश्यक पर्ने धारिलो हतियार बनाइने आरनमा यी सबै सामान बजार तथा गाउँमा सहजै पाउन थालेका छन् । जिल्लाका ग्रामीण भेगमा हाल पनि आरनको काम गर्ने व्यक्तिलाई वर्र्षको दुई पटक अन्न दिने गरिन्छ । काम गरेबापत ज्याला नभएर खलो (थोरै अन्न) दिने गरेकाले यो पेशा व्यावसायिक बन्न नसकेको दीपायलका अर्का आरन व्यवसायी भरत लुहारले बताउनुभयो ।
केही व्यक्तिबाहेक अधिकांश यो पेशा गर्नेको आर्थिक अवस्था विपन्न नै रहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “हामीकहाँ औजार बनाउन दिए हप्ता दिन लाग्छ, आधुनिक तथा बजारीया औजार भनेको बेला पाइने भएकाले हाम्रो व्यवसाय नफस्टाउँदा हामी विपन्न बनेका हौँ ।”
आरनको काम गरेबापत खाद्यान्न अर्थात खलो लिने चलन रहेकाले बाबुबाजेले गर्दै आएको काम आफू्जस्तो युवाले छोड्दै आएको कपल्लेखीका हरि कामीले बताउनुभयो । नयाँ पुस्तामा आरन पेशा गर्ने अत्यन्त न्यून युवा मात्रै हरेको समेत उहाँले बताउनुभयो ।
आरनको काम गर्नुभन्दा भारतमा मजदूरी गर्नु राम्रो रहेको गाउँमा आरन व्यवसाय गर्ने दलित सामुदायका धैरै व्यक्तिको बुझाइ छ । यहाँका गाउँघर तथा शहर बजारमा आरनको काम गर्ने अधिकांश दलित सामुदायका व्यक्ति रहेका छन् ।
आरनलाई व्यवसायको रुपमा अङ्गाल्दै आएका उनीहरुको कामलाई हेयको दृष्टिले हेर्ने गरिएकाले पनि नयाँ पुस्ताले यसलाई व्यावसायिक ढङ्गले सञ्चालन गर्न चाहँदैनन् । विक, ताम्राकार, कोली, लुहार, वडलगायतका जातिको पुख्र्यौली पेशा नै यही काम भएकाले उनीहरुमाथि फरक दृष्टि अर्थात् जातीयरुपमा विभेद गर्ने गरेको जोरायल गाउँपालिका–५ का नेकपाका नेता डबल ताम्राकारले बताउनुभयो ।
दलितका परिवारले वर्र्षभरि काम गर्नुपर्ने र गैरदलितको शरणमा भिक मागेजस्तै गरी वर्र्षमा दिइने अन्न लिने गर्नुपर्ने भएकाले पनि युवा यो पेशाबाट पलायन हुनुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको जोरायल गाउँपालिका–५ का शिव विकले बताउनुभयो ।
अधिकांश आरन व्यवसायीका छोरा आफ्नो पुख्र्यौैली काम छोडेर अन्य काम लागि छिमेकी मुलुक भारतलगायतका देशका विभिन्न शहरमा जाने क्रम बढिरहेको छ । जिल्लामा आरन व्यावसायीको तथ्याङ्क यकिन नभए पनि करीब २० भन्दा बढीले व्यावसायिक रुपमा आरन सञ्चालन गर्दै आएका छन् ।(रासस)