काठमाडौं, भाद्र २३, २०८२ (सेप्टेम्बर ८, २०२५) – नेपालको राजनीतिक इतिहासमा ‘जेन-जेड क्रान्ति’ले नयाँ अध्याय थपेको छ। यो आन्दोलन सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धको विरोधबाट सुरु भएको थियो, जसले भ्रष्टाचार, बेरोजगारी र प्रणालीगत कुप्रशासनविरुद्ध युवा पुस्ताको आक्रोशलाई उजागर गर्यो। यो आन्दोलनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको सरकारलाई ढालेर नयाँ सरकार गठनमा भूमिका खेल्यो, तर यसको पछाडि भारत-विरोधी, चीन-विरोधी अभियान र धार्मिक रूपान्तरणसँग जोडिएका पात्रहरूको संलग्नताका कारण यो क्रान्ति विवादमा मुछिएको छ।
क्रान्तिको सुरुवात र संवैधानिक संकटको समाधान
भाद्र २३, २०८२ (सेप्टेम्बर ९, २०२५) मा सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धको विरोधबाट सुरु भएको यो क्रान्ति छोटो समयमै व्यापक रूप लिएको थियो। प्रहरीको गोलीबारीमा ७४ जनाको मृत्यु भयो र दर्जनौं प्रदर्शनकारी घाइते भए, जसले आन्दोलनलाई थप उग्र बनायो। संवैधानिक संकटको समयमा सेनाका बख्तरबंद गाडीहरू सडकमा उतारिए ताकि जनतालाई त्रसित पार्न सकियोस्। सेनाद्वारा सम्भावित ‘कू’ को चर्चा चलिरहँदा, जब संवैधानिक संकटको अँध्यारो मडारिएको थियो, तब जेन-जेड नेताहरूको कोर कमिटीले सेनासँग वार्ता गरेर शान्तिपूर्ण समाधान निकाल्यो।
यो वार्तामा अर्जुन शाही र टंक धामीको भूमिका निर्णायक रह्यो — हजारौं युवा र नागरिकहरूले उनीहरूलाई ‘नेपालका पर्दापछाडिका नायक’ भने। कोर कमिटीका अन्य सदस्यहरू सुधन गुरुङ, अनिल बानिया, सुमन शाही र सन्तोष कुमार शर्माले पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले।
‘जेन-जेड रिभोल्युसन नेपाल’ संगठनले आन्दोलनको रणनीति, योजना र कागजातहरू तयार गर्यो, जसलाई नेपाली सेनाले समेत समर्थन गरेको बताइन्छ। अर्जुन शाहीलाई यो आन्दोलनको सूत्रधार मानिएको छ, जसले तीन वर्षदेखि योजना बनाइरहेका थिए। आन्दोलनले भ्रष्टाचारमुक्त नेपाल, गुणस्तरीय शिक्षा, रोजगारी र सामाजिक न्यायको माग उठायो।
विदेशी फन्डिङ र हस्तक्षेपको आरोप
आन्दोलनको सफलतापछि, यसलाई विदेशी शक्तिहरूले ‘हाइज्याक’ गरेको आरोप लाग्यो। विशेष स्रोतहरूका अनुसार, सुधन गुरुङ, अनिल बानिया, सुमना श्रेष्ठ, रक्षा बम र भावना रावतजस्ता व्यक्तिहरू अमेरिका-स्थित ‘बार्बरा फाउन्डेसन’को निर्देशनमा सक्रिय छन्।
यो फाउन्डेसन अमेरिकी फन्डबाट सञ्चालित संस्था भएको बताइन्छ, जसले भारत र चीनविरोधी अभियान चलाएको आरोप खेपेको छ। खुलासाहरूका अनुसार, यो संस्थाले नेपालमा हरेक महिना करिब २८ करोड नेपाली रुपैयाँ पठाउँछ। गलत तत्त्वहरूको सक्रियताले यो आन्दोलन बदनाम हुन सक्ने चिन्ता आम नेपाली युवाहरूमा बढ्दै गएको छ।
यो फाउन्डेसनकी संस्थापक बार्बरा एडम्सले आफ्नो लगानी स्वास्थ्य, शिक्षा र सामाजिक कार्यका लागि भएको दाबी गर्छिन्, तर आलोचकहरूले यो संस्थाले “क्रान्तिलाई हाइज्याक” गर्ने प्रयास गरेको बताउँछन्।
स्रोतहरूका अनुसार, बार्बरा फाउन्डेसनले “हामी नेपाली संस्था” का अध्यक्ष सुधन गुरुङलाई आन्दोलनमा सहयोग र दुर्घटनाहरूको व्यवस्थापनका लागि जिम्मेवार बनाएको थियो, तर पछि उनले आफूलाई “आधिकारिक जेन-जेड नेता” भन्दै सरकारी निकायहरूलाई धम्काउने प्रयास गरे।
फाउन्डेसनले तिब्बत आन्दोलनसँग सम्बन्धित विद्यार्थीहरूलाई फन्ड र समर्थन प्रदान गरेको जानकारी उनको वेबसाइटमा सार्वजनिक भएको छ।
भारत र चीनले नेपालको राजनीतिमा अमेरिकी हस्तक्षेपप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन्, किनकि यो क्रान्तिले क्षेत्रीय सन्तुलनलाई प्रभावित गर्न सक्छ।
धार्मिक रूपान्तरणको विवाद : हिन्दूबाट क्रिश्चियन?
क्रान्तिका केही सहजकर्ताहरूमाथि धार्मिक रूपान्तरणको गम्भीर आरोप लागेको छ। सुधन गुरुङ, अनिल बानिया, सुमना श्रेष्ठ, रक्षा बम र भावना रावतले पाँच वर्षअघि हिन्दू धर्मबाट क्रिश्चियन धर्म अपनाएको दाबी गरिएको छ। उनीहरूको नेतृत्वमा नेपालमा ठूलो मात्रामा धर्म परिवर्तन भइरहेको र यसमा बार्बरा फाउन्डेसनको आर्थिक भूमिका रहेको बताइन्छ।
नेपालमा विदेशी फन्डबाट धर्म परिवर्तनको मुद्दा नयाँ होइन, तर जेन-जेड क्रान्तिका आधिकारिक नेताहरू अर्जुन शाही, बिप्लव राय, टंक धामी, दीवाकर दंगल, जितेन्द्र प्रताप सिंह, पुरुषोत्तम यादव, रविन्द्र धमला, सुमन शाही र सन्तोष कुमार शर्मा हिन्दू समुदायबाट छन्, जबकि माजिद अन्सारी मुस्लिम प्रतिनिधि हुन्।
यो विविधताले यो क्रान्तिलाई एकताको प्रतीक बनाउँछ, तर धार्मिक आरोपहरूले साम्प्रदायिक तनाव भड्काउन सक्छ।
नेताहरूको योग्यता र भूमिका : विज्ञान, कानुन र व्यवस्थापनको समन्वय
यी नेताहरूको शैक्षिक पृष्ठभूमिले उनीहरूको कौशल र तयारीलाई झल्काउँछ —
अर्जुन शाही: भौतिकशास्त्रमा स्नातक (बीएस्सी फिजिक्स) र अन्तरराष्ट्रिय सम्बन्ध र कूटनीतिमा स्नातकोत्तर।
टंक धामी: व्यवसाय व्यवस्थापनमा स्नातक (बीबीए), जसले सेनासँगको वार्तामा प्रमुख भूमिका खेले।
दीवाकर दंगल: कानुनमा स्नातक (एलएलबी), जसले संवैधानिक मामिलामा कानुनी परामर्श प्रदान गरे।
सुमन शाही: चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट (सीए), जो वित्तीय पारदर्शितामा विशेषज्ञ छन्।
सन्तोष कुमार शर्मा: सह-इन्जिनियर, जसले आन्दोलनको प्राविधिक र रसद व्यवस्थापनको नेतृत्व गरे।
माजिद अन्सारी: कानुनमा स्नातक (एलएलबी), अल्पसंख्यक समुदायका प्रतिनिधि र सामाजिक न्यायका पक्षधर।
उनीहरूको योग्यताले आन्दोलनलाई वैज्ञानिक सोच, कूटनीतिक दृष्टिकोण र कानुनी बल प्रदान गर्यो।
अर्जुन शाहीले अन्तरराष्ट्रिय मिडियालाई भने:
“हामी भ्रष्टाचारमुक्त नेपाल चाहन्छौं, जहाँ छिमेकी राष्ट्रहरूसँग बलियो सम्बन्ध होस्।”
निष्कर्ष : क्रान्ति कि अन्तरराष्ट्रिय खेल?
नेपालको जेन-जेड क्रान्तिले युवा शक्तिको उदय र प्रणालीगत परिवर्तनको सम्भावना देखाएको छ। तर बार्बरा फाउन्डेसन र अमेरिकी सहायतासँग जोडिएको सुधन गुरुङको भूमिकाले विदेशी हस्तक्षेपबारे प्रश्न उठाएको छ, जसले भारत र चीनका हितहरूलाई प्रभावित गर्न सक्छ।
स्वतन्त्र अनुसन्धान र पारदर्शिताले मात्र यो क्रान्तिको सत्यता उजागर गर्न सक्छ। यदि यो आन्दोलन आफ्नो मूल उद्देश्यमा अडिग रह्यो भने, यो नेपालको उज्ज्वल भविष्यको आधार बन्न सक्छ — अन्यथा यो अन्तरराष्ट्रिय शक्तिहरूको खेल बनेर रहनेछ।
